Sốt xuất huyết: triệu chứng, biến chứng và cách phòng tránh hiệu quả

Sốt xuất huyết (SXH) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra, đang trở thành mối lo ngại lớn về sức khỏe ở Việt Nam, đặc biệt là vào mùa mưa. Với khả năng lây lan nhanh chóng và tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, việc hiểu rõ về căn bệnh này là vô cùng cần thiết. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn chi tiết về triệu chứng sốt xuất huyết, cách nhận biết các dấu hiệu cảnh báo và những biện pháp phòng chống sốt xuất huyết hiệu quả, giúp bạn và gia đình chủ động bảo vệ sức khỏe trước dịch bệnh.

1. Sốt xuất huyết là gì? Nguyên nhân và cơ chế lây truyền

1.1 Sốt xuất huyết là bệnh gì?

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm do một trong bốn type huyết thanh của virus Dengue (DEN-1, DEN-2, DEN-3, DEN-4) gây ra. Khi một người nhiễm virus Dengue, họ sẽ có miễn dịch với type virus đó, nhưng vẫn có thể mắc phải các type khác trong tương lai. Điều này có nghĩa là một người có thể bị sốt xuất huyết nhiều lần trong đời.

1.2 Virus Dengue và vật chủ trung gian

Virus Dengue thuộc họ Flaviviridae. Loài muỗi chủ yếu truyền bệnh là muỗi vằn Aedes aegypti, và ít hơn là Aedes albopictus. Đặc điểm nổi bật của muỗi vằn là chúng thường hoạt động vào ban ngày, đặc biệt là vào sáng sớm và chiều tối. 

Nơi sinh sản yêu thích của chúng là các vật dụng chứa nước sạch đọng trong và xung quanh nhà như chum, vại, lốp xe cũ, chậu cây, vỏ chai lọ.

1.3 Cơ chế lây truyền sốt xuất huyết

Cơ chế lây truyền sốt xuất huyết diễn ra theo chu trình sau:

• Muỗi cái Aedes aegypti đốt và hút máu người đang bị nhiễm virus Dengue.

• Virus Dengue nhân lên trong cơ thể muỗi.

• Sau khoảng 8-12 ngày ủ bệnh trong muỗi, con muỗi đó trở thành nguồn lây nhiễm.

• Khi muỗi nhiễm virus đốt một người khỏe mạnh, virus sẽ được truyền sang người đó và gây bệnh.

2. Triệu chứng sốt xuất huyết theo từng giai đoạn

Việc nhận biết triệu chứng sốt xuất huyết qua từng giai đoạn là rất quan trọng để có hướng xử lý kịp thời và đúng đắn. Sốt xuất huyết thường diễn biến qua 3 giai đoạn chính:

2.1 Giai đoạn sốt (Ngày 1-3)

Đây là giai đoạn khởi phát của bệnh, các dấu hiệu sốt xuất huyết thường khá giống với các bệnh sốt siêu vi thông thường:

• Sốt cao đột ngột: Thường từ 39-40 độ C, liên tục và rất khó hạ sốt bằng thuốc.

• Đau đầu dữ dội: Nhất là vùng trán và sau hốc mắt.

• Đau mỏi cơ, khớp: Người bệnh cảm thấy mệt mỏi, đau nhức toàn thân.

• Buồn nôn, nôn: Kèm theo chán ăn.

• Phát ban: Một số trường hợp có thể xuất hiện các chấm đỏ li ti dưới da hoặc ban đỏ dạng sởi sau 2-3 ngày sốt.

• Dấu hiệu dây thắt dương tính: Đây là một dấu hiệu đặc trưng khi bác sĩ thực hiện nghiệm pháp tại phòng khám.

2.2 Giai đoạn nguy hiểm (Ngày 3-7)

Đây là giai đoạn sốt xuất huyết nguy hiểm nhất, thường xảy ra khi người bệnh đã giảm sốt hoặc hết sốt. Lúc này, tình trạng cô đặc máu và thoát huyết tương có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng. Các dấu hiệu cảnh báo sốt xuất huyết nặng bao gồm:

• Xuất huyết:

  • Xuất huyết dưới da: Các chấm xuất huyết nhỏ, đốm xuất huyết lớn hơn hoặc mảng bầm tím.

  • Chảy máu niêm mạc: Chảy máu cam, chảy máu chân răng, đi ngoài phân đen, nôn ra máu, hoặc phụ nữ có kinh nguyệt bất thường.

  • Xuất huyết nội tạng: Đây là biến chứng nặng nhất, khó nhận biết và có thể đe dọa tính mạng.

• Thoát huyết tương: Dịch thoát ra ngoài lòng mạch gây tràn dịch màng phổi, màng bụng, phù nề mi mắt hoặc chân tay.

• Sốc Dengue: Đây là biến chứng sốc sốt xuất huyết nặng nhất, biểu hiện bằng:

  • Tay chân lạnh toát, vã mồ hôi.

  • Vật vã, li bì hoặc lơ mơ.

  • Mạch nhanh, nhỏ, huyết áp kẹt (hiệu số huyết áp tối đa và tối thiểu ≤ 20 mmHg) hoặc tụt.

• Đau bụng dữ dội: Liên tục ở vùng hạ sườn phải (vùng gan).

• Nôn ói liên tục (trên 3 lần trong 1 giờ hoặc 4 lần trong 6 giờ).

• Tiểu ít.

2.3 Giai đoạn hồi phục (Sau ngày thứ 7)

Ở giai đoạn này, người bệnh thường cảm thấy sức khỏe cải thiện rõ rệt:

• Hết sốt hoàn toàn.

• Thể trạng khá hơn, bắt đầu ăn uống ngon miệng trở lại.

• Có thể xuất hiện ban hồi phục, trông giống ban sởi và thường kèm theo ngứa.

• Tiểu tiện nhiều hơn.

3. Phân biệt sốt xuất huyết với các bệnh khác

Vì triệu chứng sốt xuất huyết giai đoạn đầu khá giống với một số bệnh lý khác, việc phân biệt sốt xuất huyết và sốt siêu vi hay các bệnh sốt phát ban thông thường là rất quan trọng để điều trị đúng hướng:

4. Chẩn đoán sốt xuất huyết và các xét nghiệm cần thiết

Để chẩn đoán chính xác sốt xuất huyết, bác sĩ sẽ kết hợp khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng:

• Khám lâm sàng: Dựa vào các triệu chứng lâm sàng và yếu tố dịch tễ (có sống trong vùng dịch tễ, có người thân mắc bệnh không).

• Xét nghiệm máu:

  • Tổng phân tích tế bào máu (CBC): Theo dõi số lượng tiểu cầu (thường giảm) và Hematocrit (thường tăng do cô đặc máu).

  • Xét nghiệm Dengue NS1 Ag: Thường dương tính trong 3-5 ngày đầu tiên của bệnh. Đây là xét nghiệm quan trọng giúp chẩn đoán sớm.

  • Xét nghiệm Dengue IgM/IgG: Thường dương tính sau ngày thứ 5 của bệnh, giúp xác định tình trạng nhiễm virus.

5. Sốt xuất huyết có nguy hiểm không? Các biến chứng thường gặp

Sốt xuất huyết có nguy hiểm không? Câu trả lời là CÓ. Mặc dù đa số các trường hợp sốt xuất huyết diễn biến nhẹ và có thể tự khỏi, nhưng nếu không được theo dõi và điều trị đúng cách, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng sốt xuất huyết cực kỳ nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng:

• Sốc Dengue: Biến chứng nguy hiểm và phổ biến nhất, gây ra do thoát huyết tương ồ ạt, dẫn đến giảm thể tích tuần hoàn và suy tuần hoàn.

• Xuất huyết nặng: Xuất huyết tiêu hóa, chảy máu não, xuất huyết trong các cơ quan nội tạng.

• Suy đa tạng: Gây tổn thương nặng nề cho các cơ quan như gan, thận, tim, não.

• Viêm cơ tim, viêm não: Các biến chứng hiếm gặp nhưng rất nghiêm trọng.

6. Điều trị sốt xuất huyết tại nhà và khi nào cần nhập viện?

Hiện nay, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho sốt xuất huyết. Việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ và điều trị triệu chứng.

6.1 Chăm sóc và điều trị tại nhà

Đối với các trường hợp nhẹ, không có dấu hiệu cảnh báo, người bệnh có thể được chăm sóc tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ:

• Hạ sốt: Dùng Paracetamol đúng liều lượng theo cân nặng. Tuyệt đối KHÔNG dùng Aspirin hoặc Ibuprofen vì chúng có thể làm tăng nguy cơ xuất huyết.

• Bù dịch: Uống nhiều nước, bao gồm oresol, nước trái cây (cam, chanh), nước dừa, nước lọc, hoặc cháo loãng. Bù dịch đầy đủ giúp ngăn ngừa tình trạng cô đặc máu và giảm nguy cơ sốc.

• Nghỉ ngơi: Người bệnh cần nghỉ ngơi hoàn toàn tại giường để cơ thể hồi phục.

• Chế độ ăn uống: Ăn các thức ăn lỏng, dễ tiêu, giàu vitamin như cháo, súp, các loại rau củ quả.

• Theo dõi sát sao: Liên tục theo dõi nhiệt độ, tình trạng đi ngoài, nôn ói, đặc biệt là các dấu hiệu sốt xuất huyết cần nhập viện đã nêu ở mục 3.2.

6.2 Các dấu hiệu cần nhập viện khẩn cấp

Nếu người bệnh xuất hiện bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào dưới đây, cần đưa đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức để được cấp cứu kịp thời:

• Sốt giảm nhưng tình trạng xấu đi: Li bì, vật vã, lơ mơ.

• Đau bụng dữ dội, liên tục.

• Nôn ói nhiều (trên 3 lần/giờ hoặc 4 lần/6 giờ).

• Chảy máu bất thường: Chảy máu mũi, chảy máu chân răng, nôn ra máu, đi ngoài phân đen.

• Tay chân lạnh, vã mồ hôi, người bứt rứt.

• Khó thở, thở nhanh.

• Ở trẻ nhỏ: Quấy khóc liên tục, bỏ bú, bỏ ăn.

7. Cách phòng chống sốt xuất huyết hiệu quả

Phòng chống sốt xuất huyết là biện pháp quan trọng nhất để ngăn chặn dịch bệnh bùng phát, vì chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vắc xin phòng bệnh còn hạn chế.

7.1 Diệt muỗi, diệt lăng quăng (bọ gậy)

Đây là biện pháp cốt lõi:

• Đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước trong nhà và xung quanh nhà (bể nước, chum, vại, thùng phuy...).

• Thau rửa định kỳ các dụng cụ chứa nước ít nhất 1 tuần/lần.

• Loại bỏ các vật dụng phế thải có khả năng đọng nước như lốp xe cũ, vỏ dừa, chai lọ, chén bát cũ, hốc cây...

• Thả cá vào các dụng cụ chứa nước lớn (nếu phù hợp) để diệt lăng quăng.

• Phun hóa chất diệt muỗi theo chiến dịch của ngành y tế địa phương.

7.2 Bảo vệ bản thân khỏi muỗi đốt

• Mặc quần áo dài tay, sáng màu: Đặc biệt vào ban ngày, khi muỗi vằn hoạt động mạnh nhất.

• Ngủ màn: Kể cả ban ngày để tránh muỗi đốt.

• Sử dụng kem chống muỗi, hương muỗi hoặc các sản phẩm xua muỗi khác.

• Lắp lưới chống muỗi ở cửa sổ, cửa ra vào.

7.3 Nâng cao ý thức cộng đồng

• Mỗi cá nhân, mỗi gia đình cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng chống muỗi và lăng quăng tại nhà mình và vận động những người xung quanh cùng thực hiện.

• Tích cực tham gia các chiến dịch diệt muỗi, dọn dẹp vệ sinh môi trường do địa phương phát động.

8. Câu hỏi thường gặp về sốt xuất huyết (FAQ)

- Sốt xuất huyết có lây từ người sang người không?

Không, sốt xuất huyết không lây trực tiếp từ người sang người. Bệnh chỉ lây qua vật trung gian là muỗi vằn.

- Sốt xuất huyết có tái phát không?

Có. Một người có thể mắc sốt xuất huyết nhiều lần trong đời vì virus Dengue có 4 type huyết thanh khác nhau. Mắc một type chỉ tạo miễn dịch với type đó.

- Phụ nữ mang thai bị sốt xuất huyết có nguy hiểm không?

Phụ nữ mang thai bị sốt xuất huyết có nguy cơ cao hơn về biến chứng và có thể ảnh hưởng đến thai nhi. Cần được theo dõi y tế chặt chẽ.

- Sốt xuất huyết có vắc xin không?

Hiện nay, vắc xin phòng sốt xuất huyết Dengvaxia đã được cấp phép ở một số quốc gia nhưng có khuyến cáo sử dụng riêng. Các vắc xin mới đang được nghiên cứu và thử nghiệm để mở rộng đối tượng sử dụng.

Sốt xuất huyết là một bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu chúng ta chủ động và đồng lòng. Việc hiểu rõ về triệu chứng sốt xuất huyết, các giai đoạn bệnh và các biện pháp phòng chống sốt xuất huyết hiệu quả là chìa khóa để bảo vệ bản thân và gia đình. 

Hãy biến việc diệt muỗi, diệt lăng quăng thành thói quen hàng ngày và luôn cảnh giác với các dấu hiệu cảnh báo của bệnh. Nếu có bất kỳ nghi ngờ nào về sốt xuất huyết, hãy đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám, chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh các biến chứng đáng tiếc.